اقتصاد
رشد هوش مصنوعی در ایران و نقش آن در توسعه تکنولوژی آینده
در دهه اخیر، **هوش مصنوعی در ایران** به عنوان یکی از حوزه‌های پرتابلوترین رشته‌های فناوری مطرح شده است. با توجه به توسعه سریع فناوری‌های دیجیتال و حمایت‌های دولتی از نوآوری‌های داخلی، ایران به مرکزی جهانی برای تحقیقات و کاربردهای هوش مصنوعی تبدیل شده است. این فناوری نه فقط در بهبود سیستم‌های خدماتی، بلکه در صنایع دارویی، آموزشی و حتی هنرهای تجسمی نیز نفوذ کرده است. در این مقاله به بررسی موقعیت‌های شغلی، چالش‌ها و فرصت‌های روزافزون هوش مصنوعی در ایران می‌پردازیم.
رونق استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی در ایران
پدیداری جدیدترین استارت‌آپ‌ها
رشد **هوش مصنوعی در ایران** ابتدا با نهضت استارت‌آپی همراه شد. شرکت‌های نوپایی مانند “نوا” و “داناوش” توانستند با بهره‌گیری از الگوریتم‌های مناسب به موفقیت‌های بزرگی دست یابند. این استارت‌آپ‌ها در حوزه‌هایی مانند:
– پردازش زبان فارسی
– تشخیص تصاویر در صنایع بهداشتی
– اتوماسیون شهری اقدام به ارائه خدمات جدیدی کنند. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۲۰۰ استارت‌آپ فعال در زمینه هوش مصنوعی در ایران شناسایی شده‌اند که نشان‌دهنده افزایش این روند در آینده است.
حمایت‌های دولت و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی
سازمان توسعه فناوری‌های هوشمند در سال ۲۰۲۰ طرح “هوشمندسازی کلان‌شهرها” را با سرمایه اولیه ۵۰۰ میلیارد تومان اجرا کرد. این اقدام نه تنها باعث جذب سرمایه‌گذاران داخلی شد، بلکه مراکز تحقیقاتی دانشگاهی نیز با این طرح ادغام گردیدند.
کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع کلیدی
医疗 و بهداشت
در بیمارستان‌های تهران، **هوش مصنوعی در ایران** برای تجزیه و تحلیل داده‌های پزشکی و بهبود تشخیص‌های زودهنگام سرطان به کار گرفته شده است. مثالی موفق در این زمینه پلتفرم “دروازه سلامت” است که با استفاده از یادگیری عمیق، نتایج آزمایش‌ها را روزها قبل از سیستم‌های سنتی به داروسازان ارائه می‌کند. بر اساس آمار وزارت بهداشت، ۴۰ درصد بیمارستان‌های کشور اکنون از حداقل یک فناوری AI اخطاردهی استفاده می‌کنند.
آموزش و مدیریت دانشگاهی
پروژه “خواجه نصیر” در دانشگاه صنعتی شریف استفاده از هوش مصنوعی را برای سفارش‌دهی تحصیلی در مقطع کارشناسی به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است. راهکارهای تطبیق دانشجو با رشته‌های تخصصی تست شده در این پروژه اعتبار جهانی پیدا کرده‌اند. همچنین الگوریتم‌های تولید تایپ-concept مقالات نیز در ۱۲ دانشگاه بزرگ کشور استقرار پیدا کرده است.
چالش‌های پیشرفت فناوری هوش مصنوعی
کمبود تخصص‌های بالاخص متخصصان گرافیک
یکی از بزرگترین موانع در توسعه **هوش مصنوعی در ایران**، وجود کمتر از ۱۰۰ متخصص حرفه‌ای در زمینه گرافیک است. این نکته باعث شده تا استارت‌آپ‌های تهرانی هر ماه بیش از یکصد میلیون تومان برای استخدام متخصصان دانش‌بنیان خارجی بپردازند. این وضعیت انسجام سیستم کنونی را به خطر می‌اندازد.
قانون‌های حمایتی ضعیف بین‌المللی
با توجه به تحریم‌های نهادهای بین‌المللی، صادرات فناوری‌های هوش مصنوعی ایرانی با موانعی رو به رو است. بسیاری از شرکت‌های فعال در این زمینه درخواست‌های صادراتی خود را به سال ۲۰۲۵ موکول کرده‌اند. در عین حال، معافیت‌های مالیاتی جدید برای شرکت‌هایی که بیش از ۳۰ درصد دارایی خود را در AI سرمایه‌گذاری کنند، تا ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
آینده‌نگری و انتظارات از هوش مصنوعی در ایران
پیش‌بینی روندهای ۵ ساله
مطابق گزارش اخیر معاونت علمی و فناوریِ ریاست جمهوری، اوضاع **هوش مصنوعی در ایران** تحت تأثیر سه عامل اصلی قرار دارد:
۱. افزایش ۷۰ درصدی دانشجویان جدید در رشته‌های مرتبط
۲. توسعه زیرساخت‌های cloud computing در بیش از ۲۰ شهر
۳. همکاری‌های دانشگاهی-صنعتی زیر نظارت سازمان توسعه فناوری‌ها
استانداردهای رقابتی بین‌المللی
توسعه استانداردهای اخلاقی برای هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ از سوی کمیته تخصصی وزارت دیجیتال انتظار می‌رود. این استانداردها می‌توانند دسترسی به بازارهای آمریکایی و اروپایی را مجدداً فراهم کنند. نازنین متخصص هوش مصنوعی در دانشگاه تهران می‌گوید: “استانداردهای بین‌المللی ایران باید با در نظر گرفتن شرایط خاص حاکمیتی توسعه یابد.”
آموزش و رشد منابع انسانی
سرمایه‌گذاری در آموزش فناوری مقدماتی
آموزش نسل جدید مهندسین نرم‌افزار باید زودتر از دوره دبیرستان شروع شود. مرکز نوآوری ایران در سال ۲۰۲۳ مقررات تازه‌ای را برای ادغام هوش مصنوعی در مناهج دبیرستانی مطرح کرد. این مرکز طبق اعلام وزیر آموزش و پرورش، چهار هزار مدرسه در ۵ استان را به این سیستم کارآزمایی متصل می‌کند. نتایج نشان می‌دهد دانش‌آموزان این استان‌ها در بازه شش‌ماهه ۱۸ درصد بهتر در حل مسائل پیچیده نمره گرفته‌اند.
دوره‌های تحصیلات تکمیلی
دانشگاه علم و صنعت ایران امسال یک دوره دکتری تخصصی در حوزه AI ethics را راه‌اندازی کرد. دانشجویان این دوره باید پایان‌نامه خود به صورت توامان با استارت‌آپ‌های فعال در حوزه بین‌المللی AI اکران شود. این برنامه برای آموزش متخصصانی است که بتوانند موارد زیر را مدیریت کنند:
– قوانین نظارتی هوش مصنوعی
– تعیین شیوه‌های اخلاقی نهفته در الگوریتم‌ها
– افزایش اعتماد عمومی به فناوری
نکته‌های کلیدی برای سرمایه‌گذاران
باخبر شدن از سیگنال‌های بازار
حداقل ۳۲ سرمایه‌گذار خارجی در سال ۲۰۲۳ از حقوف‌های نوآورانه در زمینه **هوش مصنوعی در ایران** بازدید کرده‌اند. آنها به ویژه در حوزه داروسازی هوشمند، مدیریت ترافیک هوشمند و سیستم‌های خودران نیاز به سرمایه‌گذاری دارند. ولی سرمایه‌گذاران باید نکات زیر را در نظر داشته باشند:
– الوقوع تحریم‌های فناوری
– افزایش هزینه‌های حمل و نقل
– تماشاگران و امکان حرکت بین‌المللی
تخصیص بودجه منظم
برای استارت‌آپ‌هایی که بتوانند **هوش مصنوعی** را در پروژه‌های حمل‌ونقل و کشاورزی ارائه کنند، ۱۲۰ میلیون دلار حمایت مالی از صندوق نوآوری ایران اختصاص می‌یابد. تنها چالش این است: قادریت‌های اجرایی در سازمان‌های استانی باید هماهنگ و برقرا شوند. علیرضا بهرامی، مدیر فناوری بلیط‌فسیلی، در این مورد می‌گوید: “چالش ما با فناوری کمتر از ساختار انسانی و مدیریتی است.”
نتیجه‌گیری و دعوت به اقدام
توسعه **هوش مصنوعی در ایران** به مراحل بسیار تعیین‌کنندهای رسیده است؛ ولی همه‌چیز به توسعه زیرساخت و حمایت از تعلمت برمی‌گردد. مشوق‌های مناسب برای حضور در بازارهای دیجیتال گسترش یافته است. باید اکنون دانش اموزان را در بیشتر حوزه‌ها هدایت کرد. وزارت دیجیتال در پاسخ به سئوالات ما وعده داده است که اعتبارات سال ۲۰۲۴ بیش از دو هزار میلیارد تومان برای توسعه مهندسان نوآورانه هدایت می‌گردد. آیا شما آماده هستید در این تحول شرکت کنید؟ مشارکت در جشنواره نوآوری تهران در رویان امسال فراموش نشود.